گفتگو با اسکار برينيفير

فلسفه براي كودكان و نوجوانان در فرانسه

گفتگو از علي فيضي خواه و سعيد ناجي

منبع: خبرگزاري مهر

اشاره:

دكتر اسکار برينيفير يكي از فعالان  p4cدر فرانسه است كه مدتي است در اين زمينه است كه سبك خاصي براي پيشبرد اين برنامه در كلاسهاي درسي ابداع كرده است.در همين راستا وي  در فرانسه بنيادي را تاسيس کرده است تا چنين فعاليتي را تبليغ کرده  و ترويج دهد. وي مؤلف چندين كتاب  براي كودكان و نوجوانان  فرانسوي در همين زمينه است. براي معرفي همين موضوع وي با مقاله اي در كنفرانس ملاصدرا كه در اول خرداد ماه (83) برگزار شد حاضر شده بود. كارگاهايي كه وي در اين كنفرانس و نيز در چند مدرسه برگزار كرد نشان داد كه اگر همان سبك سقراطي فلسفه  دوباره زنده شود ميتواند روح تازه اي بر  كالبد دروس علوم انساني و حتي علوم تجربي بدمد.

  از حضور وي در ايران بهره جستيم و با وي  در بارة رويكرد وي به اين برنامه و نحوة اجراي آن  در فرانسه به گفتگوي نشستيم.    

1-قبل از همه لطفاً در مورد خودتان و علايقتلان بگوييد.

 پرفسور برينيفير : من اسکار برينيفيرهستم و در فرانسه متولد شده ام . من فيلسوف هستم و چند سال است که در رابطه با آموزش فلسفه فعاليت مي کنم . تخصص من در زمينه آموزش فلسفه است که  اکنون به نحو نامطلوبي تدريس مي شود. معمولا استادان ، آموزش فلسفه را بسيار خشک و انتزاعي شروع مي کنند و تنها به دانش نويسنده ها متکي هستند . به نظر من علاوه بر وجه سرگرم کننده  آگاهي از تاريخ فلسفه ، جاذبه فلسفه در مسائلي همچون چگونگي " وجود " ، چگونگي برخورد با چالش هاي " وجود " ، چگونگي بازتاب " وجود "، و چگونگي معنا بخشيدن به " وجود " است. فلسفه اي که از وجود جدا باشد چگونگي مسائل فوق الذکر را در نظر نمي گيرد . نکته ديگر در آموزش فلسفه اين است که درک گفتار فيلسوفان اغلب بسيار دشوار است . بيشتر دانش آموزان،  فلسفه اي را که از طريق درس استاد مي شنوند تکرار مي کنند ، چرا که اساسا به اصول فلسفه پرداخته نمي شود و تنها عقايد فيلسوفان در نظر گرفته مي شود . به نظر من در آموزش فلسفه  بررسي عميق تر معنا و مفهوم انديشه ها جذابتر است . بنابراين، کار من اصلاح روش تدريس فلسفه است و در اين زمينه يکي از موفقيت هايي که کسب کرده ام طرح اين سوال است که اگر نتوانيد با بچه هايي که هنوز به سن تدريس فلسفه - که معمولا هجده سالگي است - کار کنيد ، چگونه مي توانيد با بچه هاي کوچک تر اين کار را انجام دهيد و آنها را تشويق کنيد که خود به طور مستقل بينديشند ، مسائل را مجسم کرده و مسئله سازي کنند. کار من مربوط به اهميت فلسفه مي شود ، از اين رو به کشورهاي بسياري سفر کردم تا  ايده کار کردن با کودکان را ترويج دهم.

*  پس شما آموزگار هستيد . 

 - بله، تحقيقاتي هم انجام داده و در اين زمينه کتابهايي منتشر کرده ام و در کلاسها و مدارس تجاربي کسب کرده و در اين امر به معلمان آموزش مي دهم.

* کجا تدريس مي کنيد؟

- هيچ جا و همه جا . در فرانسه بنيادي را تاسيس کرده ام که چنين فعاليتي را تبليغ کرده  و ترويج دهند . به کشورهاي بسياري، از جمله نيجريه، چين، ايالات متحده، لبنان، سوريه و بلغارستان سفر کردم تا در همايشها شرکت کنم.  در فرانسه صرفا به مدارس مختلف مي روم تا فعاليتم را رواج دهم.

* آيا در دانشگاه خاصي تدريس نمي کنيد؟

- خير، اين امر بدين دليل است که نمي توانم در يک جا اقامت داشته باشم. از آن جا که به سفر کردن علاقمند هستم به کشورهاي مختلف سفر مي کنم .

2- لطفا درباره تحقيقاتي که انجام داده ايد و کتابهايي که نوشته ايد بيشتر صحبت کنيد؟

- مجله اي را پايه ريزي کرده ام که به انعکاس مطالب مربوط به آموزش فلسفه مي پردازد . در اين مجله از مقالات متفاوتي که از کشورهاي گوناگون مي رسد استفاده مي کنيم . همچنين چند جلد  کتاب به نام " دانش آموزان فيلسوف " منتشر کرده ام. آخرين مجموعه اي را که به طبع رسانده ام مجموعه " فلسفه براي کودکان " است . اين کتاب داراي تصاوير و نقاشي هاي بسياري است . در اين کتاب پرسش هاي فراواني براي وادار کردن کودکان  به تفکر طراحي کرده ام .  مجموعه " دانش آموزان فيلسوف "  شامل هشت کتاب است و کتاب اول  درباره "عليت " است. چشم انداز اين کتابها تا حدي انقلابي بود ، چرا که محور اين کتابها انتقاد از روش تدريس فلسفه و ارائه يک روش جديد در آموزش فلسفه  است . در روش قديمي تنها يک نفر صحبت مي کند و ديگران گوش مي دهند، اما در روش جديد هر کدام از دانش آموزان خود مي توانند آغازگر يک گفت وگو باشند . من سعي کردم نشان دهم که آموزگار تنها يک ناظر است که فقط پرسش مي کند ، يا اشتباهاتي که دانش آموزان مرتکب مي شوند را مشخص مي کند . من  هجده اشتباه مختلف را که همواره با آن روبرو مي شويم مورد بررسي قرار داده ام . يکي از آنها عجله کردن براي  پاسخ به پرسش  و ديگري  ارتباط ميان پاسخ و پرسش است. سومين مورد که بسيار شايع است، پذيرش، وازنش، و يا به تعليق درآوردن باورها  بدون داشتن دليل است. اين ها برخي از مواردي هستند که  ازآن به عنوان بعد منفي ياد مي کنم.

همچنين در اين کتابها مشخص کرده ام هنگامي که شما به انديشيدن مي پردازيد، مسائل مختلفي مي توانند ذهن شما را به خود مشغول  کنند . نشان داده ام که فيلسوفان اصولا چگونه نکات خاصي را که در ذهن هرکسي وجود دارد به خود اين  افراد  يادآوري  مي کنند  و اين کار بسيار دشوار و پيچيده اي است. حتي ارتباط بين دانش آموزاني که در گفت وگوها مورد پرسش قرار مي گيرند و بازتاب متون فيلسوفان را مورد توجه  قرار داده ام . اين کتابها روش بحث کردن راتدريس مي کند و براي آموزگاران همچون راهنما محسوب مي شود. اين مجموعه به زبانهاي مختلف چاپ شده و حتي مي توان آن را به زبان فارسي هم ترجمه و چاپ کرد . من در اين کتابهاي راهنما سعي کردم به آموزگاران توضيح دهم چگونه مي توان درس داد، اما الزاما از کلام استفاده نکرد. دانش آموزان را وادار به تفکر کرد که مجبور شوند از يکديگر سوال کنند.

شما امروز صبح  شاهد يک نمونه کار عملي در يکي از مدارس تهران بوديد و مشاهده کرديد که دانش آموزان همواره انتظاردارند آموزگارشان به جاي آنها فکر کند. من به آنها گفتم شما از من سوال کرديد، اما اين خود شما هستيد که بايد به سوال پاسخ دهيد. متاسفانه آموزگاران باعث شدند تا مي دانيد که در کشورهاي مختلف،  کار با کودکان روش خاصي دارد

3-ويژگي هاي خاص اين رويکرد در فرانسه چيست؟

  هم اکنون در جهان تئوري هاي گوناگوني در اين رابطه وجود دارد . در بسياري از کشورها روش" متيو ليپمن " به عنوان تنها روش موجود تلقي مي شود. در شرايطي که راههايي که در اين زمينه وجود دارند يک طرفه نيستند . در فرانسه يک نوع روش فلسفي سنتي بسيارقوي وجود ارد. برخي ها از روش " ليپمن" استفاده مي کنند و برخي از اين روش استفاده نمي کنند و از روش هاي گوناگوني سود مي برند.  افرادي همچون من که  در فلسفه آموزش ديده اند نيز روش خاص خود را دارند . در اين روش ما مي خواهيم بين دو روش فوق يک تعادل برقرار کنيم. در فرانسه چندانگي وجود دارد.  فکر مي کنم نمي توان فلسفه را از طريق يک راه به ديگران شناساند . من از زماني که بسيار جوان بودم به روشي که هم اکنون  در پيش گرفته ام بسيار علاقه مند بودم، اما راه و روش هاي ديگرهم بسيار مهم است .

به نظر من کساني که روش « ليپمن» را بکار مي بندند  بيشتر علاقه مند به اصول عملي هستند . اخيرا يک مقاله طولاني را به چاب رساندم که چند روش مختلف را نقد مي کند. اين مقاله از طريق اينترنت به صورت بين المللي به بحث گذاشته شد. بحث راجع به شکل و وجه تمايز اين مقاله صورت گرفت. هر کس نظري دارد اما به نظر من روش " ليپمن" با فلسفه  مطابقت ندارد . فلسفه همچون ابزاري  براي دستيابي به حقيقت و مسائل عميق تر است. آخرين مطلب در مورد فرانسه اين که افرادي در دولت چند تصميم اتخاذ کرده اند مبني بر اين که فلسفه را به دانش آموزان و کلاس درس معرفي نکنند، بلکه بحث کردن را به آنان در مدارس ابتدايي بياموزند. تعداد بسياري از آموزگاران نمي دانند چگونه در کلاس بحث بوجود آورند ، بنابراين از ما فيلسوفان کمک مي گيرند تا در اين آمر آنها را ياري دهيم . ما کودکان را با فلسفه آشنا مي کنيم، اما در فرانسه يک سيستم آموزشي خصوصي وجود دارد که به کليساي کاتوليک مرتبط است . سيستم آموزشي کليساي کاتوليک يک قطعنامه ملي در اختيار دارد که فلسفه را به مدارس ابتدايي معرفي کند. اين امر بسيار مهم  رفته رفته موجب رشد  انديشه هاي فلسفي در مدارس ابتدايي مي شود .

    4- لطفا  درباره روش هايي که در آموزش فلسفه به کودکان استفاده ميکنيد توضيح دهيد؟

مساله اي که با آن آغاز بکار کردم چگونگي تشخيص مسائل اساسي و مهم در فلسفه بود، چرا که فلسفه مي تواند به مسائل مهمي همچون نويسنده هاي گوناگون و مکتب هاي انديشه مختلف بپردازد . اگر بخواهيد در مدارس ابتدايي تدريس کنيد زماني که به آنها بگوييد بايد ساعت ها وقت صرف مطالعه اين کتاب ها کنيد آنها از ادامه يادگيري امتناع خواهند کرد. آموزگار در مدارس ابتدايي بايد به طور کلي همه نوع کاري را انجام دهد اما در زمينه فلسفه بايد يک متخصص به اين کاربپردازد. هر کسي مي تواند بدون اين که به دانشگاه وارد شود براي خود فلسفه سازي کند . من از زاويه ديد سقراط مساله را بررسي مي کنم. هر کسي راجع به هر مساله اي يک ايده بخصوص دارد . هدف ما در فلسفه اين است که بگوييم چگونه روي ايده ها و انديشه هايشان کار کنيد. اگر مي گويند فرانسويان مردمان خوبي نيستند بايد علت آن را مشخص کرد و سپس براي آن استدلال آورد . در آن صورت حرف شما پذيرفته خواهد شد.در واقع  پس از تجزيه و تحليل علل مي توان  گفت به اين علت ها حرف شما را مي پذيرم و يا به اين علل حرف شما را نخواهم پذيرفت.

اين روش نوعي روش علمي محسوب مي شود. از ديگر مسائلي که سعي کردم در اين زمينه به آن دست يابم تعيين سه مرحله اصلي بود که ما آن را توانايي فلسفي مي ناميم. اولين مرحله عمق بخشيدن به افکار توسط يافتن علل ، تجزيه و تحليل، ساده سازي و پرداختن به پيشفرض هاست . مرحله دوم مفهوم سازي است. اغلب وقتي از کسي سوالي مي پرسم آنها با مثال پاسخ مي دهند . مفهوم سازي بدين معناست که مثال ها را کنار بگذاريم ، اگر هم از آنها استفاده مي کنيم، در چارچوب انتقال مفهوم باشد. مرحله سوم مسئله سازي است . هيچ چيز بدون مسئله نيست. هيچ چيز مشخص نيست . اين مرحله را با مطرح کردن سوال يا بحث کردن انجام مي دهيم  . وقتي به الف فکر مي کنيد ديگر به غير از الف به چيزي نمي انديشيد ، بنابراين فراتر از الف را نخواهيد ديد. اين سه مرحله را من توانايي فيلسوف مي نامم. نکته قابل توجه در اين روش اين است که  در کلاس بايد نگرش فلسفي ايجاد کنيم.  آموزگار بايد کودکان را شگفت زده  کند و چگونگي وقايع را طوري بررسي و تجزيه و تحليل کند که دانش آموزان شگفت زده شوند ، چرا که شگفتي و حيرت آغاز فلسفه ورزي است . براي مثال مي توان پرسيد چرا آسمان آبي است ؟

5-چند درصد از مدارس فرانسه تحت تاثير اين روش کار مي کنند؟

درصد بسيار اندکي از آنها. در حال حاضر اين روش براي آنها حاشيه اي و تجربي محسوب مي شود . حتي مدرسه هاي کاتوليک هم طبق قطعنامه ملي عمل مي کنند. افراد اندکي به اين حوزه اشتغال دارند ، چرا که در کل فيلسوفان ناديده گرفته مي شوند.

 6-آموزگاران چگونه مي توانند به  تفکر کودکان کمک کنند ؟

- از آنجايي که فلسفه با مسائل انتزاعي سروکار دارد، آموزگاران مي توانند براي کودکان داستانهايي تعريف کنند يا از آنها بخواهند نقاشي کنند . براي مثال ، مي توانند  از کودکان بپرسند  آيا بايد همه چيز را بگوييم؟  مسائل،  قلب فلسفه را تشکيل مي دهند. " ژيل دلوز" فيلسوف فرانسوي مي گويد :  اگر مساله اي وجود نداشته باشد مفهومي هم در ميان نيست . يکي از قوانين ما دوست داشتن  مسائل است،  چرا که مسائل شرط تفکر را فراهم مي کنند

 فيلسوفي در حدود يک قرن پيش گفته بود: لازم نيست اميدوار باشيد تا در زمينه اي گام برداريد . مي توانيد در هر مرحله اي بدون اميد قدم بگذاريد . همچنين ضرورتي ندارد که در آن زمنيه موفق شويد تا راهتان را ادامه دهيد حتي اگر هم موفق نشديد مي توانيد راهتان را ادامه دهيد ". پيشنهاد مي کنم يک هفته کنفرانس درباره فلسفه با کودکان برگزار کنيد ، کارگاههاي فلسفه را به اجرا درآوريد و آموزگاران علاقه مند را دعوت کنيد.

7- شما در ايران  دو کارگاه بر پا کرديد ،  کودکان ايراني را چگونه ارزيابي مي کنيد ؟

- هم اکنون براي بررسي نقاط قوت و ضعف اين دانش آموزان بسيار زود است ، براي بررسي اين مسئله چند روزي فرصت لازم است . وقتي به کشورم بازگردم يک هفته را صرف اين کارگاهها مي کنم. هنگامي که اين کار تمام شد ، بررسي هاي خود را يادداشت مي کنم . اما هم اکنون تجزيه و تحليل اين امر دشوار است. دشواري  در کشورهاي گوناگون معناهاي متفاوتي دارد. معلم خوب کسي است که به جاي شما فکر نکند. در فرهنگ شما تمام کلمات با معنا هستند . در آمريکا، اسکانديناوي و نروژ کلمات در تمام مواقع با معنا نيستند. اينجا واقعيت کلمات ملموس و عيني است در چنين فرهنگي کلمات واقعي هستند.

8- نظر شما درباره  کتاب " دنياي سوفي " و رواج دادن و عمومي ساختن فلسفه از اين طريق چيست؟

- ايده  کتاب و  شکل بيان آن بسيار خوب بود. در کل کتاب جالبي بود و موفقيت جهاني کسب کرد. اين کتاب نياز امروزه را نسبت به فلسفه جهاني نشان داد. در بسياري از کشورها آموزش فلسفه به کودکان اتفاقي نيست. مطمئنا نياز بدين امر حس شده است . در سطح جهان ارزش هايي وجود دارد که واضح نيستند . " دنياي سوفي" يکي از اولين کتابهايي بود که در زمينه محبوب کردن فلسفه به موفقيت دست يافت. از ديگر کتابهايي که در اين زمينه به موفقيت جهاني دست يافت " کيمياگر " اثر نويسنده برزيلي " پائولوکوئيلو" بود. "کوئيلو" زماني که در حال نوشتن اين کتاب بود تحقيقات بسياري انجام داد . سبک اين کتاب تداعي کننده سبک کتاب دنياي سوفي است حتي مي توان گفت  " کيمياگر" تحت تاثير دنياي سوفي نوشته شده است. 

9-  سال 1998 در آلمان کتابي به نام " محفل فيلسوفان خاموش" نوشته پرفسور" هوسله" منتشر شده است .  در اين کتاب علاوه بر فيلسوفان اروپايي تعدادي از فيلسوفان ايراني و چيني نيز حضور دارند ، در حالي که در کتاب " دنياي سوفي"  فقط فيلسوفان اروپايي حضور دارند.  در اين کتاب از فيلسوفان ايراني همچون ملاصدرا ، ميرداماد و ابن سينا نام برده شده است. اين کتاب نيز مانند " دنياي سوفي" به شکل داستان برخي از مسائل فلسفي را مطرح مي کند . نکته قابل توجه در " محفل فيلسوفان خاموش" توجه به فيلسوفان ايراني است. نظر شما در اين رابطه چيست ؟

- آنچه امروزه  بدان نيازمنديم اين است که  ايراني ها  کتابهايي درباره انديشه فيلسوفان خود به شکل داستان و رمان بنويسند .  نکته بعدي اين است که بايد بينديشيم چگونه مي توانيم يک روش تدريس فلسفه براي کودکان در ايران پايه گذاري کنيم. اين امر با نگارش رمان هم ارتباط دارد. بايد به کودکان ياد داده شود که چگونه نگرش فلسفي داشته باشند و کتابهاي فلسفي بنويسند.

10- طبق روش شما آموزش کودکان تا سطح مطلوب و مورد انتظار چقدر طول مي کشد ؟

- آموزش کودکان به مدت يکسال و در هر هفته يک ساعت کافي به نظر مي رسد . اين مدت يک تغيير اساسي را در نگرش کودکان بوجود مي آورد. آموزگاري که در طي اين يک سال به کودکان آموزش مي دهد به خوبي اين تغييرات را حس خواهد کرد.

11-  تغييرات مورد نظر شما  در چه سني صورت مي گيرد ؟

- ابزاري که در اصول کار عملي با کودکان استفاده مي شود در اين امر موثرتر از سن کودکان است .  به نظر من سن کودکان در يادگيري  و تغييرات تاثيري آن چناني ندارد، چرا که  اين  آموزگار است که با استفاده از ابزارها و روشهاي کارآمد مي تواند تغييرات مورد نظر را در ميان کودکان به وجود آورد .

12- برنامه فلسفه براي کودکان ، در بيرون از مدرسه کودکان را با مشکلات اساسي رو به رو مي کند  . يکي از اين مشکلات  خانواده و رسانه هاي جمعي هستند.  در مدرسه به کودک مي آموزند که منطقي فکر کند  و براي پذيرش سخنان ديگران دليل مطالبه کند و ... ، اما  در خانواده والدين از او مي خواهند  هر چه را که مي گويند بپذيرد .آيا فکر نمي کنيد که براي خانواده کودک نيز برنامه اي شبيه برنامه فلسفه براي کودکان بايد طراحي شود ؟ 

- سخن شما را مي پذيرم ، اما در دنيايي  زندگي مي کنيم که متاسفانه همانگونه است که شما گفتيد.  ما براي آگاهي والدين از نحوه کار در کارگاه فلسفه براي کودکان  از انديشه هاي کودکان در خلال گفت وگوهاي کارگاه  فيلمي تهيه مي کنيم، سپس والدين را دعوت مي کنيم تا به تماشاي فيلم بنشينند. معمولا آنها از چگونگي نگرش کودک خود شگفت زده  شده و به او افتخار مي کنند، اما همواره در تمامي موارد ، خانواده ها از انديشه هاي کودک خود راضي نيستند . از ديگر اقدامات ما در اين زمينه مي توان به مشاوره هاي فلسفي  که به صورت فردي با والدين کودکان صورت مي گيرد اشاره کرد.